Requiem at the philosopher and martyr Hypatia

By Paul G. Davarinos

The article for Hypatia, daughter of the mathematician Theon is consisted of three parts. The first one refers to her biography and especially to the date and the way of her killing. The second one refers to her pieces of work that were lost. We find information for her work at the books of Dionysios Areopagitis and at other later writers. The third part is consists of her teaching in gnosiology, ontology- metaphysics and in axiology.

Το άρθρο αυτό έχει δημοσιευθεί στην ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ

Μνημόσυνο στη φιλόσοφο και μάρτυρα
ΥΠΑΤΙΑ

Του Παύλου Γρηγ. Νταβαρίνου

1.Βιογραφικά

Η Υπατία, η φιλόσοφος και μαθηματικός της Αλεξανδρείας δεν είναι γνωστή -όσο ίσως θα έπρεπε- στη χώρα μας. Ήταν κόρη του περίφημου μαθηματικού Θέωνος. Ύστερα από τις σπουδές της στη σχολή της Αλεξάνδρειας ήλθε εν είδει προσκυνήματος στη μητρόπολη των φιλοσόφων, την Αθήνα, όπου παρακολούθησε μαθήματα στη σχολή του Πρόκλου και επηρεάστηκε βαθύτατα από τη διδασκαλία του. Παραδίδεται ότι ο Πρόκλος διέκρινε μεταξύ των μαθητών του την Υπατία, όχι μόνο για τη διαλεκτική της οξύτητα, αλλά και για τη στέρεη μαθηματική της σκέψη. Ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη σχολή του Ιεροκλέους, όπως προκύπτει από μαρτυρίες υστέρων συγγραφέων (1). Η φήμη της ως σπουδαίας φιλοσόφου διαδόθηκε μεταξύ των νέων συμμαθητών, στους οποίους άρχισε κατ' ιδίαν να διδάσκει τη θεωρία του Πλωτίνου και τη μέθοδο του διδασκάλου της Πρόκλου, την οποία είχε βαθύτατα αφομοιώσει. Και στις δύο σχολές έγινε αντικείμενο λατρείας- κατά τους ιστορικούς(2) για το εξαίσιο κάλλος, όχι μόνο το πνευματικό, αλλά και το σωματικό. Το θάρρος, παρρησία, διαλεκτική δύναμη και η σπάνια αναλυτική ικανότητα την καθιέρωσαν στις συνειδήσεις των συγχρόνων της.
Μετά τις σπουδές της στις νεοπλατωνικές σχολές του Πρόκλου και του Ιεροκλέους επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια, όπου επίσης διέπρεψε ως αρχηγέτις φιλοσοφικής και μαθηματικής σχολής, δεδομένου ότι η επίδοσή της στα μαθηματικά και τη γεωμετρία υπήρξε περιλάλητη. Η φήμη της δρασκέλισε τα τοπικά σύνορα της αλεξανδρινής σχολής και έφτασε ως τη σχολή της Αντιοχείας, την οποία σε μεγάλο βαθμό επηρέασε. Αλλά και όλη τότε η φιλοσοφική και γενικότερα η πνευματική κίνηση δέχτηκε μεγάλη ώθηση από την επιστημονική πρωτοτυπία της σκέψης της. Όμως, η εποχή κατά την οποία έζησε η Υπατία δεν ευνοούσε την ευδοκίμηση τέτοιων πνευμάτων και ροπών. Φαίνεται ως περίεργο, αλλά η μακρινή αυτή εποχή παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την εποχή μας, διότι αναδεικνύει γνωρίσματα, τα οποία συναντά κάποιος στους καιρούς μας: τότε, όπως και σήμερα, βρισκόταν ο κόσμος σε πολιτική ταραχή και σύγχυση. Επικρατούσε ανταγωνισμός των φύλων. Κυριαρχούσε θρησκευτικός και πολιτικός φανατισμός, αδιαφάνεια και έλλειψη ιδεολογικής καθαρότητας επεσκίαζε τις ψυχές και τα πνεύματα. Πάθη και μίσος και φόνοι δεν ήταν κάτι το άγνωστο. Αν λάβει κάποιος υπ' όψη τις ειδικότερες πολιτιστικές συνθήκες και τη χαμηλή στάθμη του πολιτισμού, αν προστεθεί σ' αυτό ένας οξύς θρησκευτικός φανατισμός και αν τέλος συνειδητοποιηθεί ο συγκρητισμός δοξασιών, λαϊκών αντιλήψεων, καθώς και οι από τις αιρέσεις και διαμάχες και τις συζητήσεις προκύπτουσες συγκρούσεις, τότε μόνο μπορεί να κατανοήσει κάποιος, πώς είναι δυνατόν μία φωτισμένη φιλόσοφος να παραδοθεί στην αλόγιστη και ανεξέλεγκτη μανία ενός αφηνιασμένου πλήθους, το οποίο την οδήγησε σ' ένα τραγικό και μαρτυρικό τέλος. Αρχαίοι και σύγχρονοι ιστορικοί ,όπως οι Μαλάλας και Γίββων (3) περιγράφουν σκηνές φρίκης, καθώς και τις ακατονόμαστες πράξεις του χύδην όχλου: καθοδηγούμενο το πλήθος- όπως ειδικότερα λέγει ο ιστορικός Γίββων- από τον "αναγνώστη" (4) και λέκτορα Πέτρο, έναν ακραίο και δήθεν θρησκευόμενο, ετοίμασε το οικτρό τέλος της Υπατίας κατά το 416 μ.Χ.
Το πλήθος μαινόμενο επέδραμε και κατέλαβε την οικία της, την οποία παρέδωσε στο πυρ( την ίδια τη φιλόσοφο -σύμφωνα με τις ειδήσεις του Φιλοστόργιου(5)- την έσυραν δια μέσου των οδών "αποδύσαντες τε την εσθήτα οστράκοις ανείλον και μεληδόν διασπάσαντες επί τον καλούμενον Κυναριώνα τα μέλη συνάραντες πυρί κατηνάλωσαν: αφού αφήρεσαν τα ενδύματά της την κατέκοψαν με όστρακα, την διαμέλισαν και αφού την διαμέλισαν, μετέφεραν τα μέλη σε μία τοποθεσία, τον Κυναριώνα και εκεί τα παρέδωσαν στο πυρ".
Ηθικός αυτουργός της θανάτωσης και του απερίγραπτου τρόπου, με τον οποίο ετελεύτησε το βίο η φιλόσοφος Υπατία, φαίνεται να είναι ο επίσκοπος Αλεξανδρείας Κύριλλος. Και το χειρότερο απ' όλα, οι λόγοι μιας τέτοιας τελευτής ήταν καθαρά προσωπικοί. Ο επίσκοπος Αλεξανδρείας Κύριλλος φθονούσε όχι τόσο τις φιλοσοφικές της ιδέες, όσο τη φήμη της, η οποία κατεκάλυπτε τη δική του προσωπικότητα. Σε ποια ηλικία ήταν η Υπατία κατά την ημερομηνία της δολοφονίας της δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα, γιατί δεν δηλώνεται πουθενά στις πηγές. ΄Ερευνες που έκανε σε μεγάλο βάθος η Helena Petrowna Blavatsky (6) οδηγούν στην άποψη ότι η Υπατία ήταν γύρω στα πενήντα δύο έτη. ΄Ολες, πάντως, οι περιγραφές συμπίπτουν ότι η Υπατία ήταν μία όμορφη και θαρραλέα γυναίκα. Αφορμώμενοι από το γεγονός ότι αυτή ήταν αρχηγέτις και διευθυντής σχολής, μπορούμε να υποθέσουμε ότι δεν ήταν σε προχωρημένη ηλικία, επειδή οι διαπρεπείς γυναίκες τότε μπορούσαν να κατέχουν υψηλές θέσεις σε μικρή ηλικία, αν και όχι χωρίς εμπόδια και δυσκολία. Η Υπατία θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον δέκα χρόνια μεγαλύτερη από το μαθητή της Συνέσιο, τον επίσκοπο Πτολεμαίδος, ο οποίος είναι βέβαιο ότι εγεννήθη το 375 μ.Χ, όπως άλλωστε ο ίδιος γράφει προς την αδελφή του.(7)
Η επιστημονική έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Υπατία γεννήθηκε την 25 Νοεμβρίου του 364 και θανατώθηκε το 415 ή το 416 μ.Χ., δηλαδή σε ηλικία πενήντα ένα ή πενήντα δύο ετών. Ο Παλλαδάς (8) της αφιέρωσε ένα σύντομο, αλλά χαρακτηριστικό ποίημα:
"Στην Υπατία, που στην λάμψη σου, στα λόγια σου κλίνω γόνυ και υψώνω το βλέμμα μου προς τον έναστρο ουρανό του πνεύματός σου. Γιατί προς τον ουρανό τοξεύει η πράξη σου, προς τον ουρανό οδηγεί των λόγων σου η ομορφιά, θεϊκή Υπατία Ω συ των πνευματικών επιστημών υπέρλαμπρο αστέρι."
Σχετικά με το μαρτυρικό της τέλος είναι πολύ χαρακτηριστικό και εύστοχο ό,τι ο μέγας ιστορικός Johannes Scherr (9) στο έργο του "Hypatia" στην ανθρώπινη τραγικοκωμωδία αναφέρει: η δύστυχη Υπατία θα έμαθε αρκετά καλά ότι δεν έκανε καθόλου καλά να κολυμπάει ενάντια στο ρεύμα και να θητεύει στο βωμό μιας χαμένης υπόθεσης, που ήταν ο ειδωλολατρισμός. Βέβαια, η προσωπική μας άποψη είναι ότι η Υπατία, η περιώνυμη κόρη του μαθηματικού και φιλοσόφου Θέωνος, δεν εκινείτο ενάντια στο ρεύμα της εποχής, αλλά αγωνιζόταν για μια σύνθεση των κοσμοθεωριών, που επικρατούσαν τότε. Η Αλεξάνδρεια ήταν κατά την εποχή εκείνη τόπος, όπου συγκρούονταν τα δόγματα, οι αιρέσεις, οι θρησκευτικές αντιθέσεις και οι φιλοσοφικές διαμάχες.

2. Εργογραφικά

Η Υπατία πρωταγωνίστησε στην αλεξανδρινή νεοπλατωνική σχολή και διακρίθηκε, κυρίως, στην ερμηνεία των πλατωνικών κειμένων. Κατά τον Συνέσιο: "....εντρεχής και διαλεκτική εν τοις λόγοις περιβαλλομένη τον φιλοσοφικόν τρίβωνα η γυνή, διά μέσου του άστεως ποιουμένη προόδους, εξηγείτο δημοσία τοις ακροάσθαι βουλομένοις ή τον Πλάτωνα ή τον Αριστοτέλη ή άλλου ότου δη των φιλοσόφων"(10). Δημιούργησε ολόκληρη παράδοση και γαλούχησε σημαντικούς μαθητές, φιλοσόφους και μαθηματικούς. Μεταξύ αυτών ήταν ο Τρωίλος ο Σοφιστής, ο Ιεροκλής, ο εκ Κυρήνης Συνέσιος, ο κατόπιν επίσκοπος Πτολεμαίδος, ο Ορέστης έπαρχος της Αλεξάνδρειας κ.ά. Η Υπατία έσκυψε με την ίδια πάντοτε ερμηνευτική ικανότητα και επιτυχία πάνω στα κείμενα του Πλωτίνου: "επί τοσούτου προύβη παιδείας ως υπερακοντίσαι τους κατ' αυτήν φιλοσόφους, την δε πλατωνικήν από Πλωτίνου καταγομένην διατριβήν διαδέξεσθαι και πάντα τα φιλοσόφου μαθήματα τοις βουλομένοις εκτίθεσθαι".(11) Το ίδιο επιτυχής ήταν και η ενασχόλησή της με τα κείμενα του Αριστοτέλους, η δε διδασκαλία της στα μαθηματικά και την αστρονομία στηρίχτηκε στις αντίστοιχες αντιλήψεις του μεγάλου Σταγιρίτη. Η συμβολή της στην ανάπτυξη των μαθηματικών και ειδικότερα της γεωμετρίας υπήρξε αναντίλεκτη σε βαθμό, που οι σύγχρονοί της, αλλά και οι μεταγενέστεροι συγγραφείς να την ονομάζουν Γεωμετρική. (12) Μεγάλος θαυμασμός διαποτίζει τα κείμενα των συγγραφέων τούτων και για τις επιδόσεις της σε τομείς τεχνικούς ή σχετικούς με ζητήματα μηχανικά. Υπό την καθοδήγησή της, άλλωστε, ο μαθητής της Συνέσιος κατασκεύασε τον αστρολάβο (13), όργανο αστρονομικό, το οποίο τελειοποιηθέν χρησιμοποιείται ως σήμερα στην έρευνα της θέσεως και της πορείας των αστέρων.

1.1 Η Υπατία- και είναι απόλυτα φυσικό τούτο- συνέγραψε πολλά έργα, από τα οποία φαίνεται η ευρυμάθειά της. Οι τίτλοι των κυριοτέρων έργων της είναι: "Υπόμνημα εις Διόφαντον", ο οποίος υπήρξε περίφημος προγενέστερός της μαθηματικός.
"Υπόμνημα στα κωνικά" του Απολλωνίου του Περγαίου, που ήταν επίσης διαπρεπής μαθηματικός.
"Αστρονομικός κανών".
Γνωστά, επίσης, είναι
"Σχόλια" στο αστρονομικό σύστημα του Πτολεμαίου και στο Απολλωνίου του Περγαίου.

1.2 Το έργο, όμως, της Υπατίας χάθηκε και πολλοί ερευνητές το αναζητούν στα συγγράμματα τα παραδοθέντα υπό το όνομα του Διονυσίου του Αεροπαγίτου.(14) Και συγκεκριμένα:
Θεία ονόματα. (Περί των Θείων ονομάτων).
Περί της ουρανίας ιεραρχίας.
Περί της εκκλησιαστικής ιεραρχίας.
Περί της μυστικής θεολογίας.
Δέκα επιστολαί.

1.3 Υπάρχουν ακόμη συγγραφές, που μνημονεύονται στα διασωθέντα έργα, οι οποίες όμως δεν παραδόθηκαν ή δεν έχουν ανακαλυφθεί μέχρι τώρα:
- Θεμελειώδεις Θεολογικαί κατευθύνσεις.
- Συμβολική Θεολογία.
- Περί του πνευματικού και αισθητού.
- Περί της ψυχής.
- Περί του Θείου προσώπου.
- Περί των Θείων ύμνων.

1.4 Συγγράμματα, στα οποία παραπέμπουν οι άλλοι συγγραφείς(15), τα οποία όμως δεν παραδόθηκαν μέχρις ημών:
- Σχόλιο στα Κωνικά του Απολλωνίου.
- Σχόλιο στην λγεβρα του Διοφάντου.
- Σχόλιο στον αστρονομικό κανόνα του Πτολεμαίου.

1.5 Έργα άλλων συγγραφέων, (16) τα οποία πιθανόν περιέχουν σκέψεις της Υπατίας:
- Οι συγγραφές, οι επιστολές και οι ύμνοι του μαθητού της και φίλου Συνεσίου του εκ Κυρήνης- κυρίως:
Οι Αιγύπτιοι ή περί της προνοίας.
Δίων ο Χρυσόστομος.
Περί των ονείρων.
Ο εγκώμιος Ύμνος και το δεητικό άσμα στην τριαδική ενότητα.
Η "εσωτερική Θεολογία" του Πρόκλου.

Σε ποιο βαθμό, τώρα, οι σκέψεις της και οι φιλοσοφικές της αντιλήψεις επέδρασαν πάνω στα συγγράμματα του Κυρίλλου και άλλων συγχρόνων της διανοητών, τούτο είναι θέμα μιας περαιτέρω εμπεριστατωμένης και προσεκτικής έρευνας των πηγών, με μέθοδο αυστηρώς συγκριτική, δηλαδή με λεπτομερή και ακριβή αντιπαραβολή, εξέταση και ερμηνεία των κειμένων.

3. Η διδασκαλία της.

Να αναπαραστήσει κάποιος με ακρίβεια τις αντιλήψεις τις κοσμοθεωρητικές της Υπατίας δεν είναι εύκολο έργο, διότι λείπει από μας η δυνατότητα να παρακολουθήσουμε την εξελικτική πορεία των φιλοσοφικών της ιδεών. Έτσι η ερώτηση: τι μπορούμε με βεβαιότητα να γνωρίζουμε σχετικά με τη φιλοσοφία της Υπατίας, παραμένει μετέωρη περίπου (17). Η μέθοδος, που οι ερμηνευτές ακολουθούν, είναι η μελέτη της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας γενικότερα και ειδικότερα των διδασκάλων της Υπατίας πρώτον και δεύτερον η σχολαστική έρευνα των συγγραμμάτων ή των απόψεων των μαθητών της. Ιδιαίτερα ο Συνέσιος ο εκ Κυρήνης, ο οποίος έγινε το 411 μ.Χ. επίσκοπος Πτολεμαίδος, φαίνεται να ευρίσκεται σε πνευματική σχέση με την Υπατία ανάλογη περίπου μεταξύ του Σωκράτους και του Πλάτωνος. Αυτό φαίνεται από τις επιστολές του Συνεσίου (18), από τις οποίες έξι απευθύνει στην Υπατία. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μία επιστολή του προς την Υπατία την παρακαλεί να κατασκευάσει προς χάρη του "υδροσκόπιο" και να του το αποστείλει. Προκαλεί εξ' άλλου βαθιά εντύπωση ο προσκυνηματικός τόνος των επιστολών του Συνεσίου και η προσφώνηση της Υπατίας ως "δεσποίνης σεβασμίας". Ιδιαίτερα, ωστόσο, αποκαλυπτική είναι η 136 επιστολή του Συνεσίου προς τον αδελφό του, στην οποία υπογραμμίζει τους γλυκούς καρπούς από τη φιλοσοφική διδασκαλία της Υπατίας και την ακμή στην οποία αναβίβασε την σχολή της Αλεξανδρείας, που διηύθυνε η φιλόσοφος. Ο Συνέσιος προχωρεί στην εν λόγω επιστολή του σε μια σύγκριση ανάμεσα στον πνευματικό πλούτο της αλεξανδρινής σχολής και στην πενία της φιλοσοφικής διδασκαλίας της αθηναϊκής σχολής. Ο Συνέσιος αναφέρει επί λέξει τα εξής : "νυν μεν ουν εν τοις καθ' ημάς χρόνοις Αίγυπτος τρέφει τας Υπατίας δεξαμένης γονάς, αι δε Αθήναι πάλαι μεν ην η πόλις εστία σοφών, το δε νυν έχον σεμνύουσιν αυτάς οι μελισσουργοί: τώρα μεν στους ιδικούς μας χρόνους, η Αίγυπτος δέχεται και τρέφει τα σπέρματα της διδασκαλίας της Υπατίας, αλλά η Αθήνα στην παλαιά εποχή ήταν η πόλη η εστία των σοφών, αλλά στο παρόν την δοξάζουν μόνο οι συλλέγοντες το μέλι" .
Ο αυτός Συνέσιος στην 105 (19) επιστολή του προς τον αδελφό του Ευόπτιο υπογραμμίζει τρία βασικά σημεία, στα οποία αντικατοπτρίζεται με σαφήνεια και καθαρότητα η βασική φιλοσοφική γραμμή της Υπατίας:
πρώτον, η ανάσταση της ψυχής προ του σώματος και άνευ σώματος.
δεύτερον, διαρκής αναδημιουργία του κόσμου.
τρίτον, άρνηση της εγέρσεως της σαρκός, υπό τη χοϊκή-επίγεια μορφή της.
Όλοι οι νεοπλατωνικοί είναι της γνώμης ότι μόνο το πνεύμα είναι αθάνατο. Πολλοί και σημαντικοί ερευνητές πιστεύουν ότι ο μέγας χριστιανός θεολόγος Ωριγένης επηρέασε όλους τους διανοητές προς αυτή την κατεύθυνση.
Αναλυτικότερα, οι θεμελιώδεις γνωσιολογικές, οντολογικές - μεταφυσικές και αξιολογικές ιδέες της Υπατίας είναι οι κάτωθι και κινούνται επάνω στις βασικές γραμμές της φιλοσοφίας του Πλωτίνου:
α) Η γνωσιολογία της Υπατίας είναι επηρεασμένη από όλη την προηγούμενη φιλοσοφική θεματική, συγχρόνως και από τις χριστιανικές αντιλήψεις. Ο ανθρώπινος λόγος είναι εικόνα του θείου λόγου (αποτελεί τρόπον τινά προσωπικό αντίγραφο του πατέρα θεού, αν και είναι κατά πολύ υποδεέστερος από τον ίδιο το θεό (οι γνώσεις μας πηγάζουν από τη λογική, με αυτή συλλαμβάνουμε και ερμηνεύουμε τον κόσμο και με αυτήν οικοδομούμε τις επιστήμες. Βέβαια, η φιλόσοφος Υπατία αποκρούει την παντοδυναμία της ανθρώπινης λογικής και της ανθρώπινης γνώσεως και θεωρεί ότι όλα τελούν κάτω από ένα "σχέδιο" της προνοίας του Δημιουργού. Χωρίς, ωστόσο, την παρουσία του λόγου θα ήταν αδύνατη η γνώση του κόσμου και ο προσανατολισμός μέσα σ' αυτόν. Θεωρεί ύβρη και αμαρτία την πεποίθηση ότι οι γνωστικές μας δυνατότητες είναι απεριόριστες και ασύνορη η γνώση.(20)
Ασφαλώς, η Υπατία πιστεύει ότι ο έσω άνθρωπος έχει προτεραιότητα και ότι η ψυχή με τη λογική της και ευρύτερα με τη συνείδησή της μορφώνει, σχηματοποιεί, σμιλεύει τον κόσμο.
Ο λόγος έχει και τις υπηρετικές του δυνάμεις. Όλα τελούν υπό τη σκέπη του. Ακόμη και όταν φαίνεται ότι κατά το θυμοειδές ή κατά το επιθυμητικό ενεργούμε, δεν απουσιάζει και τότε η κατευθύνουσα δύναμη του λόγου. Η έκπτωση, εν τούτοις, του ανθρώπου οφείλεται και στην υπερβολική πίστη στο λόγο, η οποία τον οδηγεί σε κατάχρηση της ελευθερίας του και της ελευθερίας της βουλήσεώς του.
β) οντολογικές-μεταφυσικές. Ο κόσμος είναι, βέβαια, δημιούργημα του θεού και γι' αυτό ο υλικός κόσμος είναι καλός. Αλλά η διεστραμμένη βούληση πολλές φορές του ανθρώπου τον οδηγεί σε υπερεκτίμηση του υλικού στοιχείου και τον αλυσοδένει στη σάρκα και στις διάφορες ηδονές του. Τα όντα και ο κόσμος έχουν κάτι από την ουσία του θείου, αφού ο θεός είναι αιώνιος και ο δημιουργός του κόσμου. Τα όντα σύγκεινται και διαποτίζονται από αυτή την θεία ουσία ή κατά τον τρόπο του Πλάτωνος, τον οποίο σημειωτέον ακολουθεί πολλές φορές πιστότερα από τον Πλωτίνο η Υπατία: ο κόσμος των ιδεών είναι ο αληθινός κόσμος (το υλικό στοιχείο είναι απείκασμα του νοητού( η απομάκρυνση από το τελευταίο (το νοητό) φέρει προς την ύλη. Πρόκειται για μία πορεία από το φως προς το σκότος. Έτσι η ύλη στη φιλοσοφία της Υπατίας έχει περισσότερο ηθική έννοια και ολιγότερο οντολογική σημασία.
Το ερώτημα πώς εξελίσσεται ο κόσμος, μηχανοκρατικά ή τελολογικά δεν την απασχολεί βαθύτερα, διότι πιστεύει ότι ο θεός ως τέλειο και υπέρτατο ον κυβερνά, συντηρεί και προνοεί για τον κόσμο. Υπάρχει ένα ειλημμένο σχέδιο μέσα στο νου του Θεού. Πέρα από τις απαιτήσεις, που, όπως αναφέραμε, δίνει η Υπατία στο οντολογικό και κοσμολογικό ερώτημα του μεταφυσικού προβλήματος, ασχολείται και με το ψυχολογικό-ανθρωπολογικό ερώτημα, αφού δεν υπάρχει κανείς χώρος για το θεολογικό ερώτημα (πιστεύει στην ύπαρξη του θεού και ο λόγος της είναι ένθεος). Ο άνθρωπος αποτελείται από δύο στοιχεία: την ψυχή και το σώμα, αυστηρώς ιεραρχημένα κατά τον τρόπο της αντιστοιχίας πνεύματος- ύλης. Το πνεύμα φέρεται επί της ύλης και την κατευθύνει, η ψυχή κυβερνά το σώμα και την ψυχή πρέπει να κυβερνά ο λόγος. Το πολυτιμότερο μέσα στη ζωή και στην πράξη του ανθρώπου είναι η πίστη και όχι η γνώση. Η Υπατία δεν περιφρονεί τη γνώση, αφού άλλωστε η πίστη και η γνώση είναι αποκάλυψη του θείου λόγου και επειδή κατάγονται και οι δύο από το θεό καμία αντίθεση δεν υφίσταται μεταξύ τους.
γ)Αξιολογία. Η Υπατία θεωρεί τις θρησκευτικές αξίες ως το θεμέλιο όλων των άλλων αξιών και σ' αυτές υποτάσσει τις αισθητικές και ηθικές αρχές και αξίες. Το πρώτο κριτήριο της αλήθειας του ανθρώπου και του κόσμου είναι η πίστη στην Αποκάλυψη (το δεύτερο κριτήριο είναι η αυθεντία της εκκλησίας και το τρίτο η επίγνωση του ανθρώπου ότι οι εσωτερικές του εμπειρίες οδηγούν σε όσο το δυνατό βέβαιες απόψεις και αντιλήψεις.
Επηρεασμένη από τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα η Υπατία ισχυρίζεται ότι μία ανθρώπινη πράξη είναι ορθή, μόνο όταν στηρίζεται στην αυθεντική και γνήσια γνώση. Η αμαρτία, η αστοχία και το ολίσθημα είναι το αποτέλεσμα ελλειπτικής γνώσεως, κακής εκτιμήσεως ή συγκινησιακής επήρειας(21)
Το κάλλος για την Υπατία ήταν ένας κανόνας ζωής, η άγνοια είναι η ασχήμια, η ωραιότητα είναι κάτι παραπάνω από την απλή συμμετρία, έχει μία βαθιά εσωτερική σχέση προς την ιδεατή πραγματικότητα, όπως την ανέπτυξε ο Πλάτων. Πρόκειται για μια υψηλότερη, ανώτερη απεικόνιση των ιδεών του Πλάτωνος από όσο είναι οι παραστάσεις των αισθητηριακών αντιλήψεων. Το φυσικό κάλλος υπερβαίνεται από το ψυχικό και το ψυχικό από το πνευματικό κάλλος. Η ύψιστη ομορφιά, επομένως, ταυτίζεται με την ύψιστη πραγματικότητα.
Η Υπατία διακρίνει και εκείνη κατά τον τρόπο του Πλωτίνου τις αρετές (22). Την πρώτη βαθμίδα κατέχουν οι πολιτικές αρετές: οι αρετές δηλαδή της πρακτικής σοφίας, θάρρος, μετριοφροσύνη, δικαιοσύνη. Τη δεύτερη βαθμίδα την συνιστούν οι λεγόμενες καθαρτικές της σάρκας αρετές, ενώ την τρίτη και ύψιστη βαθμίδα την συγκροτούν οι ανώτερες αρετές, εκείνες δηλαδή που μας ανάγουν προς το θείο και μας βοηθούν να φύγουμε από την ύλη και εν συνεχεία να καταφύγουμε στο θεό, από τον οποίο ο ίδιος ο άνθρωπος απέκοψε τον εαυτό του και απώλεσε την ευδαιμονία του.
Οι ανώτερες αρετές: πίστη, αγάπη, ελπίδα αντιπροσωπεύουν και συγχρόνως εμπραγματώνουν τους ύψιστους και έσχατους σκοπούς της ανθρώπινης ζωής( η άμεση επαφή με το αγαθό διασφαλίζει την εσωτερική ευτυχία και δίνει νόημα ουσιαστικό στη ζωή.
Οι γνωσιολογικές, οντολογικές-μεταφυσικές και αξιολογικές απόψεις της Υπατίας δεν έλαβαν πολλές φορές ακριβώς υπ' όψη τα δόγματα της χριστιανικής θρησκείας. Το φιλοσοφικό της ενδιαφέρον γύρω από τα διαιώνια προβλήματα: της ύλης, της ιδέας, της ζωής, της ουσίας της υπάρξεως και του όντος υπερέβαιναν τους στενούς ορίζοντες ενός αδυσώπητου κάποτε θεολογικού προβληματισμού, ενώ ο μεγάλος θαυμασμός της Υπατίας προς το παραδεδομένο φιλοσοφικό αγαθό, η λατρεία της προς την προηγούμενη φιλοσοφική παράδοση και γενικότερα προς την ελληνική γραμματεία, έδωσαν λαβή σε επικίνδυνες παρερμηνείες (23). Έτσι, φανατικοί, άκριτοι και ρηχοί ως προς την σκέψη τής απέδωσαν το στοιχείο του παγανισμού, μομφή η οποία την οδήγησε στη μαρτυρική της θανάτωση.(24)
Η Υπατία υπήρξε η πρώτη διαπρεπής φιλόσοφος και μαθηματικός, η οποία παρέσυρε αρχαίους φραγμούς αναφορικά με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και τη συνδρομή της στις επιστήμες και μάλιστα στη φιλοσοφία.
Εμείς, όμως, στο πρόσωπο της Υπατίας θέλουμε να βλέπουμε μίαν αυθεντική φιλόσοφο, έναν ακόμη πατέρα της εκκλησίας και οπωσδήποτε μία μάρτυρα της γνώσης.-

4. Σημειώσεις

1. Philostorgius, Kirchengeschichte 8,9 (Βλ. Σουίδα(ς) Λεξικό, μέρος IV, σσ. 644-645.
2. Γεωργούλη, Κ.Δ, Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας, τόμος Β΄, σ. 575 βλ. και σσ. 642-646.
3. Gibbon, Edward: Decline and Fall of the Roman Empire, vol III, London 1846. Μαλάλα Ιωαν. Χρονογραφία, εκδ. Ludwig Diudorf, στο Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, vol.28, σ. 131.
4. Κωσταρά Γρηγ. Φιλιπ., Φιλοσοφική προπαιδεία, Αθήνα 1994(4), σ.283 βλ. και σ. 297 Πρβ. και Lissner, Ivar, "So habt Ihr gelebt", Olten 1954.
5. Ενθ. ανωτ. Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, βιβλ.14, κεφ. 3 κ.εξ πρβ.Grutzmacher, Georg: Synesius von Kyrene, Leipzig 1913.
6. Blavatsky, Helena Petrowna: Die Geheimlehre, Bd I-IV, Verlag J.J. Couvreur, Den Haag, ohne Jahresangabe, Blavatsky, Helena Petrowna: Isis entschleiert. Bd. I und II, Verlag J.J Courveur, Den Haag.
7. Δίων Χρυσόστομος, Συνέσιος εκ Κυρήνης, Περί της ζωής του ως προτύπου στο Philologus, τομ. 15, βιβλ. VI, κεφ. 7 κ.εξ. Πρβ. και Tren, Kurt: Synesios von Kyrene, Ein Kommentar zu seinem. "Dion", Akademie- verlag, Berlin 1959.
8. Παλλαδάς, από Anthologia Graeca, εκδ.Becby βιβλ.9, σσ. 250-251.
9. Scherr, Johannes, Hypatia in Menschliche Tragikomodie, 1 Bd, Hesse-Becker Verlag, Leipzig 1910.
10.Σωκράτης ο Σχολαστικός, Εκκλησιαστική Ιστορία (Patrologia Graeca) βιβλ.7, κεφ.15.
11. Σωκράτης ο Σχολαστικός, Περί της φιλοσόφου Υπατίας, J-P. Migne, cap. XV (εκδ. Diudorf 1864). (Patrologia Graeca, τομ. 67, σσ.767-770).
12. Παλλαδάς, Ύμνος εις την Υπατίαν, Anthologia Graeca, βιβλ.ΙΧ, επίγραμμα 400 και Antologia Palatina, τομ.8, βιβλ. ΙΧ, επίγραμμα 359, σ.827.
13.Συνέσιος ο εκ Κυρήνης, Αιγυπτιακαί διηγήσεις ή Περί της Προνοίας, Akademie Verlag, Berlin 1859.
14. Bλ. Migne, J-P, Patrologia Graeca, τομ.Χ, 1857, σσ. 1130-1136.
15. Pauly- Wissona, Realenzuklopadie der classischen Altertumwissendiaft, 2 σειρά, τομ.10, 1934.
16. Μaeger, Annemarie, HYPATIA, DIE DREIGE STALTIGE, Philosophin - Kirchenvate- Heilige, εκδ. Reuter- Klochner, Hamburg 1992, σ. 175.
17. Σουίδα(ς), Λεξικό, εκδ. Alder,μέρος 4. Leipzig 1937, σ.644
18. Synesii Cyrinensis Epistolae, rec. Antonius Garzya, 1979, Rom.
19. Ενθ. ανωτ. , βλ. Συνεσίου του εκ Κυρήνης επιστολαί.
20. Wolf, St., Hypatia, die Philosophin von Alexadrien, 1879.
21. Dee, John, Die Monas- Hieroglyphe, Interlagen 1982.
22. Kostaras, Grig.Phil., Der Begriff des Lebens bei Plotin, Hamburg 1969, σσ.136 κ.εξ.
23. Durant Will, Das Zeitalter des Glaubens, Eine Kula Eurgeschichte des Mittelalters, Munchen 1956 (2).
24. α) Κώδικες: P codex Parisinus 1538, 10ου αιώνα.
β) Κώδικες: S codex Vaticanus 866.
γ) Κώδικες: R codex Parisinus 1539, 11ου αιώνα
(Η τύχη των κωδίκων ήταν περιπετειώδης: Από την Αλεξάνδρεια ένας κλάδος παραδίδεται στο Σινά και ένας στην Κύπρο. Από το Σινά ευρίσκονται παραδοθέντες στη Ρώμη, ενώ από την Κύπρο στην Κωνσταντινούπολη και στην Αθήνα, απ' όπου περνούν στις σλαβικές χώρες. Μέσω των τελευταίων παραδίδονται στην Γερμανία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.)